Powojenne Przemieszczenia ludności w statystyce

Zanim rozwinę temat liczby osób przesiedlonych, należy bliżej przedstawić, kto miał prawo do osadnictwa w ojczyźnie. Zatem przesiedleniu podlegali jedynie Polacy i Żydzi, którzy przed 17 września 1939 roku posiadali obywatelstwo polskie i zgłosili akces do powrotu w ustnej lub pisemnej deklaracji. Polacy mieli do wyjazdu prawo, mogli jednak pozostać na terenach przez siebie zamieszkiwanych. Należy jednak podkreślić, że w umowach i instrukcjach nie zostało określone, w jaki sposób zostanie ustalona narodowość przesiedlanych, tj. czy przez samookreślenie, czy też w oparciu o kryteria obiektywne. Podpisane we wrześniu 1944 roku umowy nie objęły Polaków, którzy nadal przebywali na zesłaniu na pozostałych terenach Związku Radzieckiego. Dlatego trzeba podkreślić, że podpisane 6 lipca 1945 roku porozumienie z rządem ZSRR nie objęło Polaków, którzy przed 1 września 1939 roku nie posiadali polskiego obywatelstwa. Ograniczyło, więc to bardzo poważnie zakres przesiedleń, ponieważ ludność polska spoza terenów należących do 1939 roku do II Rzeczpospolitej, poza nielicznymi przypadkami, nie uzyskała prawa na wjazd do Polski. Warto zaznaczyć, że według spisu ludności z 1926 roku na terenie ZSRR zamieszkiwało około 800 tys. Polaków, na terenie Litwy – 200 tys., a na Łotwie – 80 tys. Polaków. Bardzo wielu z tych ludzi zostało zesłanych w głąb Związku Radzieckiego i odebrano im możliwość samostanowienia o sobie i zamieszkania w deklarowanej ojczyźnie.

W latach 1944 – 1948 do Polski przybyło łącznie 1.517.983 przesiedleńców z ZSRR, a więc jedynie 60% ludności polskiej objętej wcześniejszymi umowami z rządami ZSRR, USRR, BSRR i LSRR. Najwięcej osób przesiedlono w latach 1945 – 1946 – 1.382.645 osób, co stanowiło łącznie 91,08% ogółu przesiedlonych w tych czterech latach. W 1945 roku do kraju powróciło 742.631 osób (48,92%), w roku 1946 – 640.014, czyli 42,16% wszystkich przesiedlonych. Zatem w przeciągu dwóch lat do kraju przybyło ponad 90% ogółu przesiedlonych w tym okresie. W latach 1947 – 1948 liczba przesiedlonych wynosiła jedynie 18.126 co stanowiło zaledwie 1,2% przesiedlonych. Najwcześniej, bo już w 1944 roku przesiedlenia objęły ludność z terenów Ukrainy z kilku bardzo istotnych powodów: po pierwsze na tamtych terenach działały ukraińskie ugrupowania nacjonalistyczne, które mordowały Polaków, ale również fakt, iż tereny USRR były wyzwolone najwcześniej i co również bardzo ważne ulokowane były tam najdogodniejsze połączenia komunikacyjne z terytorium Polski. Spośród wszystkich przesiedlonych w latach 1944 – 1948 prawie ¾ stanowili osadnicy z Ukrainy i Białorusi. Z USRR przybyło 787.674 osób (51,88%), natomiast z Białorusi przesiedlono 274.163 osoby (18,08%), a z Litwy 197.156 osób, czyli 12,98%. Z pozostałych terenów Związku Radzieckiego wróciło w tamtym okresie jedynie 258,990 osób, co stanowiło 17,06% ogólnej liczby .

Największy roczny wskaźnik udziału w przesiedleniach ludności polskiej przypadł na Ukrainę w 1945 roku i wynosił 68,98% ogółu przesiedlonych (511.877 osób) i 64,99% ogólnej liczby osób przesiedlonych z Ukrainy. W 1946 roku przesiedlono 85,60% ludności polskiej z dalszych części ZSRR, tj. 221.717 osób. Należy podkreślić, że do 1945 roku przybyła do kraju ponad połowa przesiedlonych z Ukrainy i Białorusi. Stanowili oni 56,69% wszystkich z ZSRR. Z Ukrainy było ich 629.089 osób, tj. 79,86% wszystkich, z Białorusi 135.654 osób, tj. 49,47% z tego terenu. W 1946 wrócili do Polski w zasadzie wszyscy, którzy chcieli wykorzystać otrzymane pozwolenie na wyjazd do Polski. W 1946 roku, podobnie jak w 1945, ponad 50% ludności przesiedlonej z ZSRR stanowili Polacy z Ukrainy i Białorusi; z Ukrainy 158.435 osób oraz 136.419 z Białorusi, tj. odpowiednio 24,75% i 21,31%. Główne przesiedlenia z Ukrainy przypadły na lata 1944 – 1945 a z Białorusi na rok 1945. Z Litwy natomiast najwięcej osób przybyło w roku 1946, podobnie jak i z pozostałych ziem Związku Radzieckiego. W roku 1947 główny nurt przesiedleń, po zrealizowaniu zasadniczej części przesiedleń z zachodnich republik ZSRR, objął ludność z pozostałych terenów Związku Radzieckiego, w roku tym powróciło 10.792 Polaków, zaś w następnym 1948 roku przybyło z odległych terenów ZSRR 7.250 osób, co stanowiło 98,89% ogółu przesiedlonych w tym roku.
Najwięcej ludności przybywało do Polski w okresach najbardziej ku temu dogodnych, np. miesiącach letnich, kiedy to najłatwiej było znosić trudy podróży. W drugim, trzecim i czwartym kwartale 1945 roku przyjechało do Polski aż 662.665 osób, tj. 43,65% wszystkich przesiedleńców. Podobnie sytuacja miała się w roku następnym, kiedy to w samym tylko drugim kwartale przybyło do Polski 351.198 osób, tj. 23,13% ogółu.

Jeśli chodzi zaś o statystyki dotyczące podziału ludności na wiejską i miejską przedstawiają się one następująco: wśród przesiedlonych 923.310 mieszkało na wsi, co stanowiło 60,81%, zaś 594.674 osoby, czyli 39,19% stanowiły ludność miejską. Z Litwy przybyło 110.217 osób mieszkających na wsi i 86.939 osób mieszkających w mieście. Ludność wiejska stanowiła, zatem 55,90% osadników przybyłych z LSRR. Dwie republiki, tj. Ukraina i Białoruś dały najwięcej przesiedlonych ze wsi – 661.837 osób (43,59% ogółu przesiedlonych). Ludność miejska pochodziła głównie z Ukrainy i pozostałych terenów ZSRR. Z tych dwóch obszarów pochodziły aż 436.643 osoby z miast. Z Białorusi przybyło 203.071 mieszkańców wsi (74,06%). Zdecydowanie najwięcej ludności polskiej powróciło z terenów Ukrainy, zarówno pod względem liczebnym jak i procentowym. Szacuje się, że ponad 90% ludności narodowości polskiej opuściło terytorium Ukrainy.
Wśród przybyłych w latach 1944 – 1948 do Polski z ZSRR Polacy stanowili 94,48%, Żydzi 4,33%, a pozostałe narodowości 1,19%. Patrząc na pozycję społeczną to najwięcej w tamtych czasach przybyło chłopów – 33,38% a następnie pracowników umysłowych – 23,09%. Robotnicy stanowili 16,64%, rzemieślnicy 11,63%, ludzie bez zawodu 7,22%, a reszta to inne zawody. Jeśli chodzi o wiek to przeważali ludzie w wieku 30 – 50 lat, stanowili oni 49,46% ogółu, grupa od 0 do 30 lat to 17,71% wszystkich osadników, a grupa 50 – 60 lat stanowiła 15,53% całości. Dzieci do 15 roku życia to 7,41% ogólnej liczby.

Przesiedleńcy przywieźli ze sobą do Polski 296.035 sztuk zwierząt domowych, w tym: 71.213 koni, 139.273 krowy, 39.981 świń, 50.589 owiec, a także 78.222 pługi, 58.188 bron, 4.414 młockarni, 28.136 wozów konnych.